Historie van de Needse Beelden

Gemaakt in de 15e eeuw

De beelden zijn van grote kunsthistorische waarde vanwege de detaillering en de grootte van het werk. Zelfs bij het Catharijne-convent in Utrecht, waar de geschiedenis van het christendom in Nederland bewaard wordt, is niet zo'n groot beeld aanwezig, aldus de restaurateur. Het zijn beelden die met veel gevoel gemaakt zijn. Dat zulke beelden in Neede te vinden zijn is van belangrijke betekenis voor de historie van de Achterhoek.

Piëta

Situatie voor restauratie

Het grootste beeld is een zogenoemde Piëta, in de Duitse grensstreek ook wel Vesperbeeld genoemd.

De van het kruis genomen Christus ligt met de benen gestrekt en leunt met het onderlijf tegen de rechterknie van Maria.
Zij ondersteunt met haar rechterhand het hoofd van Christus, haar linkerhand rust op zijn borstkas. De Piëta heeft een hoogte van 140 cm, een breedte van 158 cm en een diepte van 54 cm. Deze grootte komt zelden voor in de Gothiek.

Christus op de koude steen

Situatie voor restauratie

Het andere beeld laat Christus zien, die met gebonden handen, zittend zijn kruisiging afwacht Dit beeld wordt ook wel “Christus op de koude steen” genoemd.

De afmetingen van de “Christus op de koude steen” zijn: 147 cm hoog, 45 cm breed en 19 cm diep.

Alle drie de beeldhouwwerken zijn gemaakt uit Baumbergersteen. De beelden Piëta en Christus op de koude steen hebben sporen van polychromie.

Sacramentshuisje

Situatie voor restauratie

Ook het fragment van het sacramentshuisje moest worden gerestaureerd. In het Sacramentshuisje werd vroeger de hostie opgeborgen. De Grote Kerk van Neede was vroeger een rooms-katholieke kerk, maar is sinds de Hervorming van Neede (1616) in protestantse handen. Vandaar dat er een (fragment van een gesloopt) sacraments­huisje gevonden werd in een protestantse kerk.

Waarschijnlijk vernietigd / beschadigd tijdens de beeldenstorm

Aangenomen wordt dat de beelden tijdens de Hervorming van Neede in 1616 zijn vernietigd en daarna gemakshalve in de kerk in een open graf zijn geworpen. Toentertijd zijn ook de Middeleeuwse wandschilderingen achter witte kalk verdwenen.

Kerk afgebroken (1846): beelden niet gevonden

Bijzonder is dat de oude kerk in 1846 werd afgebroken en een nieuwe kerk op dezelfde plaats werd gebouwd, zonder dat dit de de rust van de begraven beelden heeft verstoord.

Aanleg cv (in 1929) brengt de beelden aan het licht

In mei 1929 werd met de restauratie gestart van de Hervormde Kerk in Neede. Om de centrale verwarming te kunnen aanleggen werd de houten vloer opengebroken. Daarbij stuitte men in het midden van het gebouw op brokstukken van een sculptuur.
In het Oudheidkundig jaarboek van 1931 schrijft de heer C. van Engelen over deze gebeurtenis:

”Tot groote verbazing en ontsteltenis zelfs van de aanwezigen, werd het met doornen bekroonde hoofd van een Christus uitgegraven. Nu achtte men het noodzakelijk de autoriteiten tewaarschuwen; burgemeester, predikant en kerkvoogden waren weldra ter plaatse en begrepen terstond, dat men hier met een belangrijke vondst te doen had”.

Zoals eerder vermeld, werden de beelden dus pas in 1929 ontdekt. Dankzij de inspanning van de toenmalige dominee P. van der Wal en met name de financiële bijdragen van de Needse bevolking, Provincie Gelderland en de Rijksoverheid konden de beelden naar het atelier van professor Odé te Delft worden vervoerd voor restauratie. Zo rond 1935 was deze restauratie klaar. In die tijd vonden restaurateurs het belangrijk om de beelden 'compleet' te laten zien. Ook al was het hoofd van Maria niet gevonden in 1929, toch werd er dan een hoofd gemaakt in diezelfde stijl. Er zijn diverse foto's van die restauratie terug te vinden bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.

Beelden in september 1945 zwaar beschadigd

Een kerkklok van Neede had, evenals de beelden, een bijzondere historische waarde. Om die reden hebben de Duitsers deze klok niet meegenomen. In 1945 is de kerk van Neede echter volledig uitgebrand. Deze brand heeft de beelden wederom zwaar beschadigd, want de klok viel uit de toren precies op de recentelijk gerestaureerde beelden. Een tijdelijke provisorische herstelrestauratie was nodig. In die tijd lag de nadruk eerder op wederopbouw van Nederland, dan bij de beelden.

Overige informatie

De beelden staan in de toren van de Grote Kerk in Neede, aan het Kerkplein 1 in Neede. Toen de revolutionaire wind van de Franse revolutie ook in de Nederlanden ging waaien werden kerktorens toegewezen aan de burgerlijke gemeenten. In dit geval de voormalige gemeente Neede, na de herindeling gemeente Berkelland. Als reden hiervoor werd o.a. aangevoerd, dat de toren een publieke functie had vanwege de aanwezigheid van een uurwerk. Het oude kerkschip bleef daarbij in bezit van de kerkelijke gemeente, nu de Protestantse Gemeente Neede.

Voor de toren en op het voormalige kerkhof liggen twee stuks veldkeien. Hierop stond in het verleden de koster die na de kerkdienst mededelingen deed over niet-kerkelijke zaken, zoals bv. mededelingen ingebracht vanuit de Needse middenstand.